Δευτέρα 23 Απριλίου 2012

Μια μαρξιστική οπτική για την κρίση του χρέους

του Γ.Μηλιού 
πηγή :εφ. Εποχή

Η παρούσα παγκόσμια κρίση αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες παγκόσμιες κρίσεις μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δηλαδή είναι μια βαθιά κρίση υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου. Ξεκίνησε από τη χρηματοπιστωτική σφαίρα και σε σύντομο διάστημα έπληξε τις τράπεζες σε ΗΠΑ, Ευρώπη κλπ. Από τη στιγμή που τα κράτη αρχίζουν να δημιουργούν μηχανισμούς προστασίας για τις τράπεζες, η κρίση εξελίσσεται σε κρίση δημόσιου χρέους.



Η κρίση δημόσιου χρέους ξεσπά πρώτα στο Ντουμπάι, μετά στην Ευρωζώνη και μετά σε όλες τις χώρες. Το χρέος εκτινάσσεται. Στην Ιαπωνία είναι πάνω από 200% του ΑΕΠ. Στην Ευρωζώνη αυτό το μεγάλο χρέος (καίτοι μικρότερο της Ιαπωνίας) αρχίζει να εκδηλώνει χαρακτηριστικά χρηματοπιστωτικής αφερεγγυότητας (insolvency). Τι σημαίνει αυτό; Ότι στην Ευρώπη, αυτοί που δανείζουν τα κράτη / τους κρατικούς προϋπολογισμούς, δεν θέλουν πια να δανείσουν. Στην Ιαπωνία δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο, και παρά το μέγεθος του χρέους τα επιτόκια παραμένουν πολύ χαμηλά, διότι οι κάθε λογής κάτοχοι χρήματος εξακολουθούν να δανείζουν το ιαπωνικό δημόσιο, και το χρέος παραμένει διαχειρίσιμο.
Διότι στην Ιαπωνία το δημόσιο έχει την αρωγή της Κεντρικής Τράπεζας, η οποία εγγυάται το 100% του κρατικού χρέους και δανείζει στο κράτος τα ποσά που απαιτούνται, έναντι ισόποσης αξίας ομολόγων που εκδίδει. Γιατί δεν συμβαίνει το ίδιο στην Ευρώπη; Διότι η απόλυτα νεοφιλελεύθερη αρχιτεκτονική της ΕΕ, δηλαδή οι συνθήκες του Μάαστριχτ, της Λισαβόνας κλπ., απαιτεί ότι όλα τα προβλήματα σχετικά με το δημόσιο χρέος των κρατών-μελών θα τα επιλύουν άμεσα οι απελευθερωμένες χρηματαγορές, χωρίς την προστατευτική παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.

Ποιοι επωφελούνται από την κρίση

Μάλιστα οι Ευρωπαίοι ηγέτες εν πολλοίς επιτάχυναν την κρίση χρηματοπιστωτικής αφερεγγυότητας (για να την χρησιμοποιήσουν ως όπλο εναντίον των εργαζομένων). Θυμάστε ότι ο Παπανδρέου παρομοίαζε την Ελλάδα με τον Τιτανικό. Το δημόσιο χρέος όμως είναι σαν μια τράπεζα. Φανταστείτε τον διευθυντή μιας τράπεζας να λέει ότι η επιχείρηση που διευθύνει είναι Τιτανικός και όλοι οι υπάλληλοι είναι διεφθαρμένοι, οι ισολογισμοί πλαστοί κλπ. Όλοι οι καταθέτες θα σπεύσουν να αποσύρουν τα χρήματά τους, η τράπεζα θα θεωρηθεί αναξιόπιστη, καμιά άλλη τράπεζα δεν θα τη δανείζει, δεν θα μπορεί καν να πληρώσει τους καταθέτες που αποσύρονται, θα αναστείλει τη λειτουργία της και θα μπει σε διαδικασία εκκαθάρισης. Η ίδια συμπεριφορά προκλήθηκε στους δανειστές του ελληνικού δημοσίου, είτε επρόκειτο για καταθέτες που επιζητούσαν ένα εγγυημένο ικανοποιητικό επιτόκιο είτε για καπιταλιστές του χρήματος που είχαν εντάξει την αγορά ομολόγων του ελληνικού δημοσίου στη στρατηγική μεγιστοποίησης του κέρδους τους. Ο ίδιος μηχανισμός μετέφερε τη χρηματοπιστωτική αφερεγγυότητα του δημόσιου χρέους από τη μία χώρα της Ευρωζώνης στην άλλη, και έτσι, σήμερα έχουμε όχι απλώς την Ιρλανδία και την Πορτογαλία, αλλά την Ιταλία και Ισπανία, με την τελευταία π.χ. να δανείζεται με πάνω από 6%, σε μια στιγμή που οι δύο αυτές χώρες έχουν ανάγκη δημόσιου δανεισμού περίπου 10 δισ. την εβδομάδα για ένα ολόκληρο χρόνο (κάθε βδομάδα, δηλαδή, να δανείζονται 10 δισ. με σχεδόν απαγορευτικά επιτόκια).
Αυτή λοιπόν την κρίση χρέους, η οποία είναι όψη της συνολικής κρίσης υπερσυσσώρευσης, θεωρούν οι κυρίαρχες δυνάμεις ότι μπορούν να τη χρησιμοποιήσουν σαν το εφαλτήριο, το εργαλείο, την αφετηρία, για να πετύχουν ένα πολύ μακρόπνοο σχέδιο: την αντιδραστική αναδιάρθρωση των κοινωνιών της Ευρώπης. Την αναδιανομή του εισοδήματος μέσα από το κόψιμο του μισθού, την εξαφάνιση του κοινωνικού μισθού, την ενίσχυση του εργοδοτικού δικαιώματος και της αυθαιρεσίας του επιχειρηματία και του κεφαλαίου μέσα από την κατάργηση των συλλογικών συμβάσεων και των δικαιωμάτων, τη διακυβέρνηση τέλος με τρόπους «έκτακτης ανάγκης».

Οι αντιφάσεις και πώς επιλύονται

Αυτή είναι η στρατηγική τους και, βεβαίως, αυτή η πολιτική των περικοπών δημιουργεί ύφεση. Αλλά αυτό από το οποίο πάσχει το κεφάλαιο στην κρίση, δεν είναι η έλλειψη ζήτησης, αλλά η έλλειψη υπεραξίας. Υπάρχει μια καταπληκτική ανάλυση του Μαρξ που λέει τα εξής περίπου: «Κάθε καπιταλιστής θέλει οι εργάτες του να παίρνουν όσο το δυνατόν χαμηλότερο μισθό, έτσι ώστε να είναι πιο υψηλά τα κέρδη του, γιατί το προϊόν, η νέα αξία που παράγεται διανέμεται σε μισθούς και κέρδη, άρα τα κέρδη αυξάνουν όταν οι μισθοί πέφτουν. Συγχρόνως, όμως, θέλει οι εργάτες όλων των άλλων καπιταλιστών να έχουν όσο το δυνατόν υψηλότερο μισθό, για να αγοράζουν τα προϊόντα που αυτός παράγει στην επιχείρησή του». Αυτή η δομική-συστημική αντίφαση, στην κρίση λύνεται με την ενίσχυση της κύριας όψης της, που είναι η σχέση του κάθε καπιταλιστή με τους δικούς του εργάτες. Και πάντα στις κρίσεις έχουμε μια επίθεση στο εισόδημα και στα δικαιώματα των εργαζομένων, μια στρατηγική αναδιανομής του παραγόμενου πλούτου υπέρ του κεφαλαίου. Στην εποχή του Ρικάρντο, δηλαδή στις πρώτες φάσεις μετά τη βιομηχανική επανάσταση, στο Λονδίνο την περίοδο των κρίσεων πέθαιναν άνθρωποι κυριολεκτικά από την πείνα στους δρόμους (όπως πεθαίνουν σήμερα στη Βομβάη και την Καλκούτα) μετά από το κόψιμο των μισθών, την ανεργία, κλπ.

Λιγότερη παραγωγή, περισσότερα κέρδη

Τι συμβαίνει όμως μετά μια τέτοια καταστροφή; Η καταστροφή λειτουργεί ως εκκαθάριση των μη επαρκώς αξιοποιούμενων ατομικών κεφαλαίων και επομένως δημιουργεί προϋποθέσεις για την καπιταλιστική ανάκαμψη. Κλείνουν οι λιγότερο παραγωγικές επιχειρήσεις, δημιουργούνται για αυτούς που μπορούν να αντέξουν καλύτερες ευκαιρίες, ανεβαίνει το ποσοστό κέρδους με μικρότερη παραγωγή. Για τον καπιταλιστή είναι καλύτερα να δαπανά 1.000 και να έχει κέρδος 200, παρά να δαπανά 1.300 και να έχει κέρδος 210 (διότι το ποσοστό κέρδους που είναι ο λόγος κέρδη/συνολικό καταβαλλόμενο κεφάλαιο, ανεβαίνει στην περίπτωση 1.000-200). Επομένως, η συρρίκνωση της παραγωγής είναι όψη της στρατηγικής της καπιταλιστικής τάξης. Αυτό που θέλουν να εξαλείψουν, είναι οι κατακτήσεις των εργαζομένων, η ικανότητά τους για αντίσταση, το κοινωνικό κράτος. Ο αναπτυγμένος καπιταλισμός δεν είχε πάντα κοινωνικό κράτος.
Το κοινωνικό κράτος προέκυψε από ένα συγκεκριμένο ταξικό συσχετισμό δύναμης και οικοδομήθηκε σε 3 ιστορικές εποχές: μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στο Μεσοπόλεμο, στη δεύτερη φάση της κρίσης που ξέσπασε το ’29, και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το ΙΚΑ στην Ελλάδα φτιάχτηκε τη δεκαετία του ’30, στο δεύτερο κύμα. Το πρώτο κύμα άρχισε από το Βενιζέλο με την εργατική νομοθεσία, λίγο πρώιμα ως προς τις περισσότερες άλλες αναπτυγμένες χώρες.
Σήμερα σε όλες τις χώρες ξεδιπλώνεται μια επίθεση των κυρίαρχων πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων ενάντια στην εργασία. Θέλουν να καταργήσουν τα δικαιώματά μας, να αυξήσουν το βαθμό εκμετάλλευσης της εργασιακής μας δύναμης. Θα το πετύχουν; Δεν πρέπει να τους αφήσουμε. Ο μόνος τρόπος να μην πετύχουν είναι οι αντιστάσεις μας, τα κινήματα, η συγκρότηση ενός εναλλακτικού πόλου εξουσίας που θα τους ανατρέψει.

3 σχόλια:

  1. Φίλε Γιώργο γεια σου.

    "...Τι συμβαίνει όμως μετά μια τέτοια καταστροφή; Η καταστροφή λειτουργεί ως εκκαθάριση των μη επαρκώς αξιοποιούμενων ατομικών κεφαλαίων και επομένως δημιουργεί προϋποθέσεις για την καπιταλιστική ανάκαμψη. Κλείνουν οι λιγότερο παραγωγικές επιχειρήσεις, δημιουργούνται για αυτούς που μπορούν να αντέξουν καλύτερες ευκαιρίες, ανεβαίνει το ποσοστό κέρδους με μικρότερη παραγωγή. Για τον καπιταλιστή είναι καλύτερα να δαπανά 1.000 και να έχει κέρδος 200, παρά να δαπανά 1.300 και να έχει κέρδος 210 (διότι το ποσοστό κέρδους που είναι ο λόγος κέρδη/συνολικό καταβαλλόμενο κεφάλαιο, ανεβαίνει στην περίπτωση 1.000-200). Επομένως, η συρρίκνωση της παραγωγής είναι όψη της στρατηγικής της καπιταλιστικής τάξης. Αυτό που θέλουν να εξαλείψουν, είναι οι κατακτήσεις των εργαζομένων, η ικανότητά τους για αντίσταση, το κοινωνικό κράτος. Ο αναπτυγμένος καπιταλισμός δεν είχε πάντα κοινωνικό κράτος..."

    Το ζήτημα δεν είναι ποιό είναι το καλύτερο για τον καπιταλιστή, αλλά τι του επιβάλλεται υποχρεωτικά από τους νόμους της οικονομικής εξέλιξης. Ο καπιταλιστής είναι υποχρεωμένος από τα πράγματα, προκειμένου να εκτοπίσει από την αγορά, άλλους καπιταλιστές, τους ανταγωνιστές του, να αυξήσει υποχρεωτικά το συνολικό καταβαλλόμενο κεφάλαιο,δηλαδή να βελτιώσει τα μέσα παραγωγής και τον καταμερισμό εργασίας. Έτσι τη μείωση του ποσοστού του κέρδους, που είναι το αποτέλεσμα της αύξησης του πάγιου κεφαλαίου (σταθερό κεφάλαιο) και μείωσης του μεταβλητού (εργατικό προσωπικό), να το καλύψει από την αύξηση του όγκου των πωλήσεων.

    "...Επομένως, η συρρίκνωση της παραγωγής είναι όψη της στρατηγικής της καπιταλιστικής τάξης..."

    Δηλαδή ούτε λίγο, ούτε πολύ, το ξέσπασμα της κρίσης εξαρτάται από την θέληση του καπιταλιστή.
    Όπως καταλαβαίνεις, αυτά είναι αστεία πράγματα!! Δεν αντέχουν σε κριτική. Ανοησίες, προκειμένου να αποδείξει ότι υπάρχει ένα μέρος που αποτελείται από καλούς και ένα άλλο από κακούς καπιταλιστές. Από τους κοινωνικούς και αντικοινωνικούς εκμεταλλευτές, όπως αποδεικνύεται και στο παρά κάτω απόσπασμα.

    "Για την αριστερά και τους εργαζόμενους, η στρατηγική είναι διαφορετική: Ανατροπή του νεοφιλελεύθερου πλαισίου, πολιτικές πλήρους απασχόλησης και αναδιανομής υπέρ των εργαζομένων, κοινωνικό κράτος, αμφισβήτηση της λογικής του κέρδους με πρόταγμα τις κοινωνικές ανάγκες και τον κοινωνικό έλεγχο (άρα ένα ριζικά διαφορετικό αναπτυξιακό πρότυπο), σοσιαλιστικός μετασχηματισμός της κοινωνίας".
    Γιάννης Μηλιός: Στρατηγική εκκαθάρισης

    Με δυο λόγια τι μας λέει; Πως είναι δυνατόν να εξανθρωπιστεί, το γηραλέο και θνήσκων καπιταλιστικό τέρας.
    Βλέπεις φίλε Γιώργο, τι μπορεί να σκαρφιστεί ένας άνθρωπος προκειμένου να υποστηρίξει όχι μόνο μια χαμένη ιστορικά υπόθεση, αλλά και την μέχρι σήμερα, αποδεδειγμένα με δραματικό για την ανθρωπότητα τρόπο, καπιταλιστική βαρβαρότητα. Το καπιταλιστικό σύστημα. Τους σφετεριστές του κοινωνικά παραγόμενου πλούτου. Και πότε; Την ιστορική στιγμή που το κύκνειο άσμα του καπιταλισμού ηχεί επί σκηνής. Είναι λυπηρό.

    Πείτε κ. Μήλιο καθαρά, ότι θεωρείτε τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής "όχι σαν ιστορικά παροδική βαθμίδα εξέλιξης, αλλ΄ αντίθετα σαν απόλυτη και τελική μορφή της κοινωνικής παραγωγής", ότι δηλαδή, είστε, ένας ακόμα διανοούμενος, υπηρέτης των εκμεταλλευτών. Ο πρώτος θα είστε ή ο τελευταίος!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Σύντροφε του Crousma

    Αν και νιωθω άβολα να υπερασπίζομαι τα επιχειρήματα άλλων, λέω ότι τον αδικείς τον αρθρογράφο. Πρώτον όπως θα διάβασες δεν αυτονομεί το χρέος ως αιτία της καπιταλιστικής κρίσης, αντίθετα βλέπει τη κρίση χρέους ως όψη της κρίσης υπερσυσσώρευσης. Άρα δύσκολα κάποιος μπορεί να του προσάψει απολογητική (και είναι από τους λίγους αριστερούς οικονομολόγους που έχουν τέτοια θέση). Δεύτερον μιλάει για την κυρίαρχη τάση επίλυσης της κρίσης από τη μεριά του κεφαλαίου- αυτό δε σημαίνει ότι δεν υπάρχουν αντίρροπες τάσεις που καθορίζονται από την πάλη των τάξεων και όχι από τη βούληση του κεφαλαίου και που μπορούν να οδηγήσουν στην αντικαπιταλιστική ανατροπή. Περιγράφει απλά την αστική στρατηγική. Τέλος - ανεξάρτητα αν κάτι τέτοιο είναι σωστό ή αν συμφωνούμε - οποιος θέτει ενδιάμεσους στόχους δεν είναι απαραίτητα υπηρέτης των εκμεταλλευτών. Αν είναι έτσι το σύνολο του κομμουνιστικού κινήματος από το 1934 και μετά υπηρετεί το κεφάλαιο. Νομίζω ότι κάτι τέτοιο είναι μια άδικη κριτική. Κατανοώ την κριτική στο πολιτικό διαταύτα,είναι άλλωστε μια μεγάλη συζήτηση, δε συμφωνώ με το χαρακτηρισμό.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Αγαπητέ Γιώργο γεια σου, καταλαβαίνω τη θέση σου, αλλά το κείμενο έχει δημοσιευτεί, οπότε εκείνο που είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε είναι να το αντιμετωπίσουμε κριτικά.

    Σήμερα είδα στην Κοκκινιά, στις κολόνες της ΔΕΗ, κολλημένες αφίσες του ΣΥΡΙΖΑ, με το σύνθημα "Να ανατρέψουμε το πολιτικό σύστημα της νέας κατοχής". Αυτό το σύνθημα - θέση να το θεωρήσουμε ως ενδιάμεσο στόχο; Αυτός, αγαπητέ Γιώργο, είναι ο Οπορτουνισμός. Ψαρεύουν σε θολά νερά, αφού πρώτα τα θολώνουν. Το ίδιο κάνει και ο συγγραφέας του κειμένου.

    Αν η επιδίωξή είναι, να κατανοήσει κανείς τις αιτίες που γεννούν τις περιοδικές καπιταλιστικές κρίσης, αλλά κυρίως το πώς μπορεί να σπάσει, αυτός ο κύκλος των περιοδικών καπιταλιστικών κρίσεων, αυτό μπορεί να το κάνει αναλύοντας, την αιτία της κρίσης και όχι περιγράφοντας το φαινόμενο. Οτιδήποτε άλλο, ακόμα και στην καλύτερη των προθέσεων, είναι το λιγότερο καθαρός κομπογιαννιτισμός.

    Η αστική τάξη δεν θίγεται ούτε έχει πρόβλημα με περιγραφές της κρίσης, ή της κατεύθυνσης που δείχνει ο κ. καθηγητής (κοινωνικό κράτος). Αντίθετα είναι ενισχυτικές, της προπαγάνδας της, που ζυμώνει καιρό τώρα την άποψη, ότι η κρίση έχει να κάνει με το δημόσιο χρέος, με την κακή διαχείριση των δημοσιονομικών του κράτους, κλπ., από τις κυβερνήσεις των χωρών της ΕΕ., ενώ έχουμε αποδεδειγμένα κρίση υπερσυσσώρευσης κεφαλαίων.

    Τι νόημα έχει και σε τι βοηθούν τέτοιες τοποθετήσεις τον εργαζόμενο, στην προσπάθειά του να κατανοήσει τις αιτίες που γενούν την δυστυχία, την εξαθλίωσή του; Δηλαδή, την απόκτηση ταξικής συνείδησης, του ιστορικού χρέους της τάξης του.

    Το δημόσιο χρέος είναι ένα ζήτημα. Με το να παρουσιάζεις όμως το φαινόμενο, τονίζοντάς το, ως το κυρίως πρόβλημα, δεν κάνεις τίποτε άλλο από το να συντηρείς και να επιτείνεις την σύγχυση, που υπάρχει μέσα στο λαό, γύρω από τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, τους νόμους κίνησης της καπιταλιστικής κοινωνίας, τον ταξικό διαχωρισμό της κοινωνίας.

    Δηλαδή, υποστηρίζοντας ότι με μια άλλη πολιτική, και μάλιστα κινηματικού χαρακτήρα, με στόχο την εξυγίανση του, μπορεί να αλλάξει ο χαρακτήρας του εκμεταλλευτικού συστήματος, δεν κάνεις τίποτε άλλο από να το εξωραΐζεις το καπιταλιστικό σύστημα, και να αμβλύνεις τον ταξικό διαχωρισμό της κοινωνίας, συμβάλλοντας έτσι, στη συντήρηση του.

    Καπιταλιστική κρίση, με δυο λόγια, σημαίνει διακοπή της διευρυμένης αναπαραγωγής του κεφαλαίου. Δηλαδή την αδυναμία των καπιταλιστών, επανεπένδυσης της συσσωρευμένης χρηματικής λείας τους, από την καταλήστευση του κοινωνικά παραγόμενου πλούτου, με σκοπό την παραγωγή και την αύξηση των κερδών τους.

    Τα δανείσιμα κεφάλαια των 1000 τρισεκατομμυρίων, τα οποία βρίσκονται λιμνάζοντα, στην κατοχή 1600 θεσμικών επενδυτών, σε σχέση βέβαια με το παγκόσμιο ΑΕΠ των 57 τρισεκατομμυρίων δολ., και το παγκόσμιο δημόσιο χρέος, των σχεδόν 40 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, βεβαιώνουν απόλυτα τον χαρακτήρα της κρίσης.

    Αυτό που θα έπρεπε να μας εξηγήσουν οι κ. κ. οικονομολόγοι, είναι το πώς, αφού γνωρίζουμε ότι το ίδιο το κεφάλαιο είναι συσσωρευμένη εργασία, αυτό το ιλιγγιώδες κεφάλαιο - 20 φορές σχεδόν περισσότερο από το παγκόσμιο ΑΕΠ - βρίσκεται λιμνάζον στα χέρια μιας χούφτας ανθρώπων, που δεν έχουν εργαστεί ποτέ, και πώς αντίθετα, οι εργαζόμενοι, οι παραγωγοί του συνολικού παγκόσμιου κεφαλαίου, λιμοκτονούν;

    Και γιατί, οι 1600 θεσμικοί επενδυτές, στα χέρια των οποίων βρίσκεται το κεφάλαιο, "αρνούνται" να το επενδύσουν; Δηλαδή να το "εργαστούν";

    Αλλά αγαπητέ φίλε Γιώργο, οι συγγραφείς τέτοιων κειμένων, ανεξάρτητα από το τι εμείς δεχόμαστε, είναι υποχρεωμένοι, για τους δικούς τους λόγους, να συσκοτίζουν και όχι να φέρνουν στο φως, να πληροφορούν τον λαό, γι' αυτό που πραγματικά συμβαίνει. Ότι δηλαδή, ο καπιταλισμός είναι ιστορικά παροδική βαθμίδα εξέλιξης, και ότι το επόμενο βήμα για την ανθρωπότητα, είναι ο σοσιαλισμός - κομμουνισμός.

    Σε χαιρετώ

    ΑπάντησηΔιαγραφή