του Peter Thomas / Μετάφραση Παναγιώτης Σωτήρης
Σε
μια εποχή κρίσης, στο μεσοδιάστημα όπου ένας παλιός κόσμος πεθαίνει και
ένας νέος κόσμος παλεύει να γεννηθεί, χρειαζόμαστε το θεωρητικό
στοχασμό που θα μπορέσει να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε την κοινωνική
και πολιτική συγκυρία.
Χρειαζόμαστε τη θεωρία για να μπορέσουμε αποσαφηνίσουμε τα συγκεκριμένα πολιτικά καθήκοντα που είναι μπροστά μας σήμερα και να διαμορφώσουμε ένα μακροπρόθεσμο σχέδιο επαναστατικού μετασχηματισμού.
Αυτό που θέλω να προτείνω απόψε, είναι ότι η έννοια της ηγεμονίας στον Γκράμσι αποτελεί μια πολύτιμη θεωρητική πηγή μέσα στην επαναστατική μαρξιστική παράδοση που μπορεί να μας βοηθήσει τόσο να αποσαφηνίσουμε τη φύση της τρέχουσας κρίσης όσο και να την αντιμετωπίσουμε πολιτικά. Είναι μια κρίση που διαπερνά πολλές χώρες και εκφράζεται με πολλές διαφορετικές εθνικές μορφές, όμως κατά βάθος είναι μια κρίση όχι απλώς κυβερνήσεων ή ιδεολογιών, αλλά του ίδιου του διεθνούς καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και της αρχής γύρω από την οποία είναι οργανωμένος : είναι η ιστορική κρίση της εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης από το κεφάλαιο, ή των εργατικών τάξεων, ως του θεμελίου των σύγχρονων κοινωνιών.
Θα υποστηρίξω απόψε ότι η ηγεμονία για τον Γκράμσι περιλαμβάνει τέσσερα στοιχεία που είναι συνδέονται αλληλένδετα και διαλεκτικά. Πρώτον, την ηγεμονία ως κοινωνική και πολιτική ηγεσία. Δεύτερον, την ηγεμονία ως πολιτικό σχέδιο. Τρίτον, την πραγμάτωση της ηγεμονίας σε συγκεκριμένους θεσμούς και μορφές οργάνωσης. Τέταρτον, τελικά και αποφασιστικά, την κοινωνική και πολιτική ηγεμονία του εργατικού κινήματος.
Πρώτον, ο Γκράμσι κληρονόμησε την έννοια της ηγεμονίας ως κοινωνικής και πολιτικής ηγεσίας απευθείας από τις συζητήσεις της Ρωσικής σοσιαλδημοκρατίας και ιδίως τις παρεμβάσεις του ίδιου του Λένιν. Σε εκείνο το πλαίσιο η ηγεμονία σήμαινε την ικανότητα της εργατικής τάξης να παρέχει ηγεσία σε όλες τις άλλες κοινωνικές τάξεις στη Ρωσία. Ως ηγέτης του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, ο Γκράμσι εργάστηκε για να μεταφράσει αυτή την οπτική στη δική του πολιτική του πραγματικότητα, ως μια πολιτική ηγεσία των εργατικών τάξεων που αποσκοπούσε στο να επιλύσει τα θεμελιώδη κοινωνικοοικονομικά και πολιτικά προβλήματα που αντιμετώπιζε ο ιταλικός λαός. Ύστερα από τη φυλάκισή του από το φασιστικό καθεστώς, στα Τετράδια της Φυλακής ο Γκράμσι προσπάθησε να χρησιμοποιήσει τη ρωσική έννοια της ηγεμονίας ως ένα αναλυτικό εργαλείο για να μπορέσει να καταλάβει τους τρόπους που οι Ιταλικές και Ευρωπαϊκές άρχουσες τάξεις εγκαθίδρυσαν ιστορικά την πολιτική τους εξουσία. Ταυτόχρονα, προσπάθησε να στοχαστεί τα μαθήματα που θα μπορούσαν να αντληθούν από αυτή την ιστορία για τις αριστερές δυνάμεις που επεδίωκαν να κατοχυρώσουν τη δική τους ηγεμονία. Το καθοριστικό για τον Γκράμσι ήταν να κατανοήσει την πολιτική όχι ως πρακτική διαχείρισης ή διακυβέρνησης, αλλά ως πρακτική ηγεσίας. Διέκρινε τουλάχιστον δύο είδη ηγεσίας. Στην περίπτωση της αστικής πολιτικής, έχουμε το είδος της ηγεσίας που διατηρεί μια απόσταση ανάμεσα στους ηγέτες και αυτούς που τους ακολουθούν. Στην περίπτωση της προλεταριακής πολιτικής έχουμε το είδος της ηγεσίας που επιδιώκει να βοηθήσει τις μάζες να εκφράσουν, εμβαθύνουν και δυναμώσουν την αυτόβουλη στράτευσή τους στον κοινωνικό και πολιτικό μετασχηματισμό τους. Το κρίσιμο είναι ότι αυτό το είδος ηγεσίας για το Γκράμσι σήμαινε επίσης ότι οι ηγέτες μαθαίνουν από τις ίδιες τις μάζες, σε μια διαρκή διαδικασία, στην οποία οι ίδιοι εκπαιδευτές εκπαιδεύονται, για να χρησιμοποιήσουμε τη γεμάτη νόημα φράση από τις Θέσεις για το Φόιερμπαχ του Μαρξ. Σήμερα, η ηγεμονία ως πολιτική ηγεσία σημαίνει την ανάγκη να ακούσουμε, να μάθουμε και να ανταποκριθούμε στις απαιτήσεις του πραγματικού ιστορικού κινήματος των μαζών.
Είναι στο πλαίσιο αυτής της σύλληψης της διακριτής φύσης της προλεταριακής ηγεμονίας που ο Γκράμσι εξελίσσει το δεύτερο αποφασιστικό στοιχείο της θεωρίας του: την ηγεμονία ως ηγεμονικό σχέδιο. Για τον Γκράμσι, ένα αυθεντικό ηγεμονικό σχέδιο δεν είναι απλώς ένα σχέδιο για την επιρροή ή την προπαγάνδα. Αντίθετα, περιλαμβάνει τη διαρκή κινητοποίηση και οργάνωση, στο πιο μεγάλο εύρος μετώπων, από το ρητά πολιτικό, στο κοινωνικό, στους καθημερινούς τρόπους που σκεφτόμαστε και βλέπουμε. Το θεμελιώδες ερώτημα που έθεσε ο Γκράμσι ήταν πώς μπορούσε ένα ηγεμονικό σχέδιο να διαμορφωθεί μέσα από τον τεράστιο πλούτο όλων των διαφορετικών ομάδων συμφερόντων – συχνά ακόμη και αντιτιθέμενων ομάδων συμφερόντων – που συγκροτούσαν αυτό που αναφέρει ως «οι υποτελείς κοινωνικές ομάδες», ή τις λαϊκές τάξεις με την πιο ευρεία έννοια, δηλαδή όλες τις ομάδες ή τάξεις τις οποίες καταπιέζει και εκμεταλλεύεται η τρέχουσα οργάνωση της κοινωνίας. Καθώς εξελίσσει αυτή τη γραμμή έρευνας ο Γκράμσι ολοένα και περισσότερο υπογραμμίζει ότι η ηγεμονία ως σχέδιο περιλαμβάνει κάτι που θυμίζει τις πιο αυστηρές μορφές της σύγχρονης επιστημονικής πειραματικής πρακτικής. Η ηγεμονία, έτσι, αντιπροσωπεύει ένα ερευνητικό σχέδιο για τη δημιουργία μιας νέας προλεταριακής γνώσης. Οι δρώντες πολιτικοί φορείς που επιδιώκουν να οικοδομήσουν μια ηγεμονική πρακτική πρέπει συνεχώς να κάνουν προτάσεις, να τις δοκιμάζουν στην πράξη, να τις διορθώνουν και τις αναθεωρούν και να δοκιμάζουν ξανά τις τροποποιημένες θέσεις τους σε χειροπιαστούς πολιτικούς αγώνες. Αυτή η διαδικασία οδηγεί σε μια συνεχή διαλεκτική ανταλλαγή και αλληλεπίδραση ανάμεσα στην πολιτική συγκυρία και τις προσπάθειες να τη μετασχηματίσουν και, που είναι ακόμη πιο κρίσιμο, ανάμεσα στους ηγέτες ενός πολιτικού κινήματος και αυτούς που συμμετέχουν σε αυτό. Ένα τέτοιο επεκτεινόμενο πολιτικό σχέδιο συμπυκνώνεται για τον Γκράμσι στη σύλληψή του για ένα νέο είδος πολιτικού κόμματος: το «σύγχρονο Ηγεμόνα», ως μια ενεργητική αναμέτρηση με τον κόσμο, με σκοπό τον μετασχηματισμό του και, ως ένα παιδαγωγικό εργαστήρι για την ανάπτυξη νέων μορφών μιας δημοκρατικής και χειραφετητικής πολιτικής πρακτικής. Ο «σύγχρονος Ηγεμόνας» για τον Γκράμσι είναι η μορφή της πολιτικής ενός διαρκούς Ενιαίου Μετώπου των λαϊκών τάξεων, στο οποίο η ενότητα επιτυγχάνεται ενεργητικά μέσα στον αγώνα, ακόμη – και ιδίως – σε παραγωγικές συγκρούσεις. Σήμερα, η ηγεμονία ως ένα πολιτικό σχέδιο σημαίνει να εργαστούμε προς το Ενιαίο Μέτωπο αυτών που το κίνημα Occupy εμπνευσμένα ονόμασε το 99%, αναγνωρίζοντας ότι η μόνη ιστορικά παραγωγική μορφή πολιτικής είναι μια μαζική πολιτική ικανή να στρατεύσει και να οδηγήσει στην πολιτική δράση πλατιά στρώματα των λαϊκών τάξεων.
Όμως, ο Γκράμσι προχώρησε παραπέρα και υποστήριξε ότι δεν είναι αρκετό να σκεφτόμαστε την ηγεσία γενικά ούτε να σκεφτόμαστε το πολιτικό σχέδιο με αφηρημένους όρους. Αντίθετα, είναι να αναγκαίο να φτιάξουμε τους συγκεκριμένους θεσμούς ενός ηγεμονικού σχεδίου. Αυτό είναι το τρίτο κεντρικό στοιχείο της έννοιας της ηγεμονίας. Για τον Γκράμσι αυθεντική πολιτική ηγεσία σημαίνει την ανάληψη της ευθύνης να σφυρηλατήσουμε θεσμούς που είναι ικανοί να συμπυκνώνουν και να εκφράζουν ένα πολιτικό σχέδιο σε όλα τα επίπεδα της καθημερινής ζωής και σε μαζική βάση. Αυτή η οπτική συμπεριλάμβανε την παραπέρα ανάπτυξη της έννοιας της ηγεμονίας που ο Γκράμσι είχε κληρονομήσει από τις συζητήσεις στη Ρωσία και τη μετάφρασή της στη δική του νέα έννοια του «ηγεμονικού μηχανισμού». Με αυτή τη στρατηγικά αποφασιστική έννοια, ο Γκράμσι αναφέρεται σε μια σειρά από δομημένους θεσμούς και οργανωτικές μορφές που μπορούν να επιτρέψουν σε μια κοινωνική τάξη που έχει εμπιστοσύνη στο εφικτό των αιτημάτων και των αξιών της να προσφέρει ευκαιρίες για δημοκρατική συμμετοχή στο σχέδιό της σε όλο το εύρος της κοινωνίας. Αυτό πρέπει να περιλαμβάνει όχι απλώς εμφανώς πολιτικές μορφές όπως είναι π.χ. ένα εκλογικό πρόγραμμα, αλλά ακόμη και την άρθρωση αυτών των αιτημάτων με το πλήρες φάσμα της κοινωνικής ζωής, από την καθημερινή ταξική πάλη στην παραγωγή, μέχρι τις πολιτιστικές πρακτικές που μας κρατάνε και δίνουν νόημα στη ζωή, στις μικρές ανώνυμες πράξης φιλοξενίας προς τον ξένο που συνιστούν την πιο ευγενική παράδοση του διεθνούς εργατικού κινήματος. Μέσα από τις ιστορικές μελέτες του ο Γκράμσι είχε παρατηρήσει τους σύνθετους τρόπους με τους οποίους η αστική τάξη αναδύθηκε από την υποτελή συνθήκη της στη φεουδαρχία, για να γίνει μια κοινωνική ομάδα ικανή να προσφέρει ηγεσία στην κοινωνία ως σύνολο, δημιουργώντας τις νέες μορφές μέσω των οποίων έγινε ικανή να κερδίσει στο δικό της σκοπό και αίτημα πολλές άλλες κοινωνικές ομάδες που ήταν αποκλεισμένες από προηγούμενες μορφές κατανομής της εξουσίας. Ο Γκράμσι είδε αυτή την ιστορική διαμόρφωση ενός αστικού ηγεμονικού μηχανισμού σε πρωτοβουλίες όπως ήταν οι εφημερίδες, οι εκδοτικοί οίκοι, οι εκπαιδευτικοί θεσμοί, τα κοινωνικά σωματεία, οι αθλητικές ομάδες και τα πολιτιστικά δίκτυα, κοντολογίς τη μεγάλη ποικιλία των δραστηριοτήτων που δομούν και οργανώνουν τις σύγχρονες κοινωνίες στην συνθετότητά τους «ως μια οργάνωση – από τα πάνω – ενώσεων – από τα κάτω». Το ερώτημα που έθεσε ο Γκράμσι ήταν πώς μπορούμε συγκεκριμένα να στοχαστούμε τη διαμόρφωση ενός εναλλακτικού δικτύου προλεταριακών ηγεμονικών μηχανισμών, που δεν θα είναι αφιερωμένοι στην υποστήριξη της τρέχουσας οργάνωσης της κοινωνίας με τις ανισότητές της, αλλά αντίθετα θα άνοιγαν το δρόμο προς την κατάργηση των εκμεταλλευτικών και καταπιεστικών κοινωνικών σχέσεων. Με άλλα λόγια, τα λόγια των δικών μας καιρών, πώς μπορεί ένας άλλος κόσμος να είναι όχι μόνο δυνατός αλλά και εφικτός; Ποιοι είναι οι θεσμοί που απαιτούνται όχι μόνο για να αντισταθούμε τώρα στην κυρίαρχη τάξη πραγμάτων ελπίζοντας να την επαναστατικοποιήσουμε αύριο, αλλά και για πραγματώσουμε μια θεμελιώδη αναδιοργάνωση των κοινωνιών μας, σε μια διαδικασία διαρκούς επανάστασης που πρέπει να αρχίσει ήδη από σήμερα; Σήμερα η διαμόρφωση ενός ηγεμονικού μηχανισμού σημαίνει να οικοδομήσουμε μια τέτοια ισχυρή σύνθεση του πολιτικού, του κοινωνικού, του πολιτιστικού και του οικονομικού, έτσι που κάθε στοιχείο της πολιτικής μας πρακτικής να ενισχύει και τα υποστηρίζει τα υπόλοιπα.
Καθώς ο Γκράμσι αναπτύσσει αυτή την ανάλυση των θεσμικών μορφών προηγούμενων και πιθανών μελλοντικών μορφών ηγεμονίας, η έννοια της ηγεμονίας του εργατικού κινήματος – το τέταρτο θεμελιώδες στοιχείο της ολοκληρωμένης έννοιας της ηγεμονίας – παρέμεινε η θεμελιώδης προοπτική του. Όντως, καθώς οι έρευνές του προχωρούν, επιχειρηματολογεί όλο και πιο επιτακτικά υπέρ της ηγεμονίας του εργατικού κινήματος. Με άλλα λόγια, για τον Γκράμσι δεν ήταν αρκετό να οικοδομήσουμε ένα σχέδιο ηγεμονικής ηγεσίας που να αποτυπώνεται στους συγκεκριμένους θεσμούς ενός ηγεμονικού μηχανισμού. Έπρεπε ακόμη αυτό να είναι ριζωμένο μέσα στον κόσμο της εργασίας. Γιατί το έκανε αυτό; Σε όλες τις έρευνές του ο Γκράμσι συνέχεια σημειώνει ότι ο νεωτερικός κόσμος, με όλες τις νέες μορφές ελευθερίας και ανελευθερίας, διακρίνεται θεμελιωδώς από όλους τους άλλους προηγούμενους κοινωνικούς σχηματισμούς επειδή είναι μια οργάνωση για την παραγωγή, συσσώρευση και επέκταση τεραστίων ποσοτήτων κοινωνικού πλούτου και νέων μορφών κοινωνικού πλούτου. Το πιο κρίσιμο είναι ότι ο Γκράμσι υπογραμμίζει τον αποφασιστικό ρόλο που η εργασία παίζει σε αυτή την οργάνωση. Δεν είναι απλώς ένα στοιχείο ή ένα συστατικό μέρος, ούτε απλώς η δραστηριότητα μιας τάξης ή μιας μερίδας τάξης (της υποτιθέμενα «παραδοσιακής» βιομηχανικής εργατικής τάξης του φορντισμού). Αντίθετα, η εργασία για τον Γκράμσι, όπως και για τον Μαρξ, είναι μια κοινωνική σχέση που καθορίζει – και επικαθορίζεται από – όλες τις άλλες κοινωνικές σχέσεις στις κοινωνίες μας. Επομένως, η εργασία, φαντάζει στον Γκράμσι ως ένα από τα κεντρικά κομβικά σημεία στα οποία συμπυκνώνονται και εκφράζονται οι δομές και οι αντιφάσεις της σύγχρονης κοινωνίας. Η σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία, από τις καθημερινές δραστηριότητες που αποτελούν το «περιεχόμενό» της, στις κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις επιβολής που επιδιώκουν να λειτουργήσουν ως η «μορφή» τους, είναι αφιερωμένη στη συσσώρευση κεφαλαίου μέσω της ιδιωτικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής από μία τάξη, δηλαδή την πετυχημένη διεκδίκηση από την αστική τάξη του νομικού δικαιώματος να προσπορίζεται την υπεραξία που παράγεται μέσα στην χαρακτηριστική «άνιση ισότητα» της σχέσης ανάμεσα σε μισθωτή εργασία και κεφάλαιο. Οποιοδήποτε κίνημα θέλει να μετασχηματίσει αυτή την κοινωνία πρέπει να αναμετρηθεί με αυτή την θεμελιώδη οργανωτική αρχή. Κατά πρώτον – και όχι σε τελική ανάλυση – πρέπει να αμφισβητήσει την κυριαρχία μιας μειοψηφικής τάξης, στη βάση των συμφερόντων όλων των άλλων τάξεων στην κοινωνία, με το να αντιμετωπίσει άμεσα και με αποφασιστικότητα, αυτό που στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο αναφέρεται ως το «ζήτημα της ιδιοκτησίας». Σήμερα, η ηγεμονία του κινήματος της εργατικής τάξης σημαίνει όχι μόνο τον αντινεοφιλελευθερισμό και τις πολιτικές της αντίθεσης στη λιτότητα, ούτε ακόμη μόνο μια πολιτική εθνικοποιήσεων σε ρήξη με την αγορά. Αυτό που θεμελιωδώς σημαίνει είναι να δώσουμε έμφαση στο ζήτημα της ιδιοκτησίας, να επιμείνουμε ότι μόνο μέσα από την αναδιοργάνωση του κόσμου της παραγωγής, στη βάση του ελέγχου και της ιδιοκτησίας από τους εργάτες, θα μπορέσουμε να προσφέρουμε εφικτές και διαρκείς λύσεις στις εγγενείς κρισιακές τάσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.
Πώς μπορούν αυτές οι οπτικές – η ηγεμονία ως ηγεσία, η ηγεμονία ως σχέδιο, η ηγεμονία ως συγκεκριμένοι θεσμοί και η ηγεμονία του εργατικού κινήματος – να επιτρέψουν να αναμετρηθούμε με την τρέχουσα κρίση; Όπως έχουν δείξει τα διεθνή γεγονότα των τελευταίων χρόνων, οι κοινωνίες μας παραμένουν θεμελιωδώς στηριγμένες στη συσσώρευση του κεφαλαίου και κατά συνέπεια στην εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης. Οι ρίζες της τρέχουσας κρίσης δεν είναι μόνο οι αποτυχίες του νεοφιλελευθερισμού και των διεφθαρμένων εθνικών και διεθνών θεσμών του, αλλά μια περισσότερο θεμελιώδης αντίφαση της διαίρεσης του σύγχρονου κόσμου σε μια κοινωνική και οικονομική επικράτεια από τη μια και μια πολιτική επικράτεια από την άλλη, μια ανισορροπία στις μορφές της ισότητας, ή μια ισότητα που τείνει να είναι «άνιση». Αυτοί που έχουν ιδιοκτησία, προσπορίζονται πλούτο και αποφασίζουν. Αυτοί που εργάζονται παραμένουν αποκλεισμένοι από τις διαδικασίες απόφασης και διαβούλευσης για τις κοινές χρήσεις του πλούτου που η δική τους εργασία παρήγαγε. Η έμφαση του Γκράμσι σε ένα συγκεκριμένο ηγεμονικό σχέδιο και μηχανισμό του εργατικού κινήματος μας δίνει έναν τρόπο να απαντήσουμε όχι μόνο στα άμεσα γεγονότα της τρέχουσας κρίσης, αλλά και ακόμη στην πιο θεμελιώδη κρίση που είναι η ίδια η δομούσα αρχή των κοινωνιών μας, μια αρχή που εξακολουθεί να παράγει κρίσεις, επειδή ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής είναι ο ίδιος μια κοινωνικοπολιτική μορφή σε κρίση.
Αυτό που χρειαζόμαστε σήμερα δεν είναι απλώς πειστικά εκλογικά προγράμματα, όσο σημαντικά και εάν είναι για να κινητοποιηθούν οι μάζες στην πολιτική δράση, αλλά ένα ηγεμονικό σχέδιο του εργατικού κινήματος που να απαντά στα θεμελιώδη αίτια αυτής της κρίσης. Αυτό σημαίνει να αναπτύξουμε ένα σχέδιο για ένα εναλλακτικό σύστημα οργάνωσης της παραγωγής και αναπαραγωγής: την ενεργό κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής μέσα από κατάληψη και κατάσχεση των κεντρικών παραγωγικών μονάδων από εργατικά συμβούλια και συνεταιρισμούς και στη συνέχεια την υπεράσπισή τους. Σημαίνει ένα σχέδιο για την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών προς το συμφέρον της μεγάλης πλειοψηφίας της κοινωνίας: την εθνικοποίηση υπό εργατικό έλεγχο των κέντρων παραγωγής και διανομής του κοινωνικού πλούτου στις κοινωνίες μας, συμπεριλαμβανομένου του τραπεζικού συστήματος. Σημαίνει να δείξουμε πώς τέτοιες προτάσεις μπορούν με έναν απτό τρόπο να απαντήσουν και να επιλύσουν στα θεμελιώδη προβλήματα που αντιμετωπίζει η μεγάλη πλειοψηφία της κοινωνίας: την ανάδειξη της αλληλεγγύης στη θεμελιώδη οργανωτική αρχή μιας νέας κοινωνίας. Με άλλα λόγια, σημαίνει ένα σχέδιο που υλοποιείται «από τα κάτω», από την οπτική αλλά και με τη συμμετοχή όλων όσοι σήμερα αποκλείονται από την τρέχουσα κατανομή της εξουσίας, την ενεργητική συμμετοχή του 99%, δηλαδή της σύγχρονης εργατικής τάξης στην πιο πλατιά έννοια.
Η βαθύτερη δομική κρίση των κοινωνιών μας δεν θα επιλυθεί από κινήματα απλής αντίστασης ή διαμαρτυρίας, όσο αποφασιστικά και εάν είναι για τη μακροπρόθεσμη επαναστατική διαδικασία. Τέτοια κινήματα είναι απλώς η αναγκαία βάση για να ξεκινήσουμε να πηγαίνουμε παραπέρα, προς την διαμόρφωση μιας άλλης μορφής κοινωνικής οργάνωσης. Η δύναμη της μεγάλης «διαλεκτικής αλυσίδας» της ηγεμονικής πολιτικής κατά τον Γκράμσι – από την ηγεσία στο σχέδιο στους θεσμούς στην εργατική τάξη και πίσω πάλι, με κάθε στοιχείο να ενισχύει τα υπόλοιπα – είναι το γεγονός ότι μας προσφέρει όχι μόνο έναν τρόπο να αντιδράσουμε στην τρέχουσα κρίση, αλλά και μας βοηθά να επικεντρώσουμε στις βαθύτερες προοπτικές που είναι αναγκαίες για αντιμετωπίσουμε τα αίτιά της. Το να αναπτύξουμε ένα ηγεμονικό σχέδιο και μηχανισμό του εργατικού κινήματος, ως μια νέα μορφή προλεταριακής ηγεσίας μέσα στην κοινωνία, είναι σήμερα το θεμελιώδες πολιτικό καθήκον για την προετοιμασία του επαναστατικού μετασχηματισμού – και η θεμελιώδης μορφή μέσα στην οποία μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την κρίση όχι μόνο του νεοφιλελευθερισμού αλλά και τη βαθύτερη καθημερινή κρίση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.
Χρειαζόμαστε τη θεωρία για να μπορέσουμε αποσαφηνίσουμε τα συγκεκριμένα πολιτικά καθήκοντα που είναι μπροστά μας σήμερα και να διαμορφώσουμε ένα μακροπρόθεσμο σχέδιο επαναστατικού μετασχηματισμού.
Αυτό που θέλω να προτείνω απόψε, είναι ότι η έννοια της ηγεμονίας στον Γκράμσι αποτελεί μια πολύτιμη θεωρητική πηγή μέσα στην επαναστατική μαρξιστική παράδοση που μπορεί να μας βοηθήσει τόσο να αποσαφηνίσουμε τη φύση της τρέχουσας κρίσης όσο και να την αντιμετωπίσουμε πολιτικά. Είναι μια κρίση που διαπερνά πολλές χώρες και εκφράζεται με πολλές διαφορετικές εθνικές μορφές, όμως κατά βάθος είναι μια κρίση όχι απλώς κυβερνήσεων ή ιδεολογιών, αλλά του ίδιου του διεθνούς καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και της αρχής γύρω από την οποία είναι οργανωμένος : είναι η ιστορική κρίση της εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης από το κεφάλαιο, ή των εργατικών τάξεων, ως του θεμελίου των σύγχρονων κοινωνιών.
Θα υποστηρίξω απόψε ότι η ηγεμονία για τον Γκράμσι περιλαμβάνει τέσσερα στοιχεία που είναι συνδέονται αλληλένδετα και διαλεκτικά. Πρώτον, την ηγεμονία ως κοινωνική και πολιτική ηγεσία. Δεύτερον, την ηγεμονία ως πολιτικό σχέδιο. Τρίτον, την πραγμάτωση της ηγεμονίας σε συγκεκριμένους θεσμούς και μορφές οργάνωσης. Τέταρτον, τελικά και αποφασιστικά, την κοινωνική και πολιτική ηγεμονία του εργατικού κινήματος.
Πρώτον, ο Γκράμσι κληρονόμησε την έννοια της ηγεμονίας ως κοινωνικής και πολιτικής ηγεσίας απευθείας από τις συζητήσεις της Ρωσικής σοσιαλδημοκρατίας και ιδίως τις παρεμβάσεις του ίδιου του Λένιν. Σε εκείνο το πλαίσιο η ηγεμονία σήμαινε την ικανότητα της εργατικής τάξης να παρέχει ηγεσία σε όλες τις άλλες κοινωνικές τάξεις στη Ρωσία. Ως ηγέτης του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, ο Γκράμσι εργάστηκε για να μεταφράσει αυτή την οπτική στη δική του πολιτική του πραγματικότητα, ως μια πολιτική ηγεσία των εργατικών τάξεων που αποσκοπούσε στο να επιλύσει τα θεμελιώδη κοινωνικοοικονομικά και πολιτικά προβλήματα που αντιμετώπιζε ο ιταλικός λαός. Ύστερα από τη φυλάκισή του από το φασιστικό καθεστώς, στα Τετράδια της Φυλακής ο Γκράμσι προσπάθησε να χρησιμοποιήσει τη ρωσική έννοια της ηγεμονίας ως ένα αναλυτικό εργαλείο για να μπορέσει να καταλάβει τους τρόπους που οι Ιταλικές και Ευρωπαϊκές άρχουσες τάξεις εγκαθίδρυσαν ιστορικά την πολιτική τους εξουσία. Ταυτόχρονα, προσπάθησε να στοχαστεί τα μαθήματα που θα μπορούσαν να αντληθούν από αυτή την ιστορία για τις αριστερές δυνάμεις που επεδίωκαν να κατοχυρώσουν τη δική τους ηγεμονία. Το καθοριστικό για τον Γκράμσι ήταν να κατανοήσει την πολιτική όχι ως πρακτική διαχείρισης ή διακυβέρνησης, αλλά ως πρακτική ηγεσίας. Διέκρινε τουλάχιστον δύο είδη ηγεσίας. Στην περίπτωση της αστικής πολιτικής, έχουμε το είδος της ηγεσίας που διατηρεί μια απόσταση ανάμεσα στους ηγέτες και αυτούς που τους ακολουθούν. Στην περίπτωση της προλεταριακής πολιτικής έχουμε το είδος της ηγεσίας που επιδιώκει να βοηθήσει τις μάζες να εκφράσουν, εμβαθύνουν και δυναμώσουν την αυτόβουλη στράτευσή τους στον κοινωνικό και πολιτικό μετασχηματισμό τους. Το κρίσιμο είναι ότι αυτό το είδος ηγεσίας για το Γκράμσι σήμαινε επίσης ότι οι ηγέτες μαθαίνουν από τις ίδιες τις μάζες, σε μια διαρκή διαδικασία, στην οποία οι ίδιοι εκπαιδευτές εκπαιδεύονται, για να χρησιμοποιήσουμε τη γεμάτη νόημα φράση από τις Θέσεις για το Φόιερμπαχ του Μαρξ. Σήμερα, η ηγεμονία ως πολιτική ηγεσία σημαίνει την ανάγκη να ακούσουμε, να μάθουμε και να ανταποκριθούμε στις απαιτήσεις του πραγματικού ιστορικού κινήματος των μαζών.
Είναι στο πλαίσιο αυτής της σύλληψης της διακριτής φύσης της προλεταριακής ηγεμονίας που ο Γκράμσι εξελίσσει το δεύτερο αποφασιστικό στοιχείο της θεωρίας του: την ηγεμονία ως ηγεμονικό σχέδιο. Για τον Γκράμσι, ένα αυθεντικό ηγεμονικό σχέδιο δεν είναι απλώς ένα σχέδιο για την επιρροή ή την προπαγάνδα. Αντίθετα, περιλαμβάνει τη διαρκή κινητοποίηση και οργάνωση, στο πιο μεγάλο εύρος μετώπων, από το ρητά πολιτικό, στο κοινωνικό, στους καθημερινούς τρόπους που σκεφτόμαστε και βλέπουμε. Το θεμελιώδες ερώτημα που έθεσε ο Γκράμσι ήταν πώς μπορούσε ένα ηγεμονικό σχέδιο να διαμορφωθεί μέσα από τον τεράστιο πλούτο όλων των διαφορετικών ομάδων συμφερόντων – συχνά ακόμη και αντιτιθέμενων ομάδων συμφερόντων – που συγκροτούσαν αυτό που αναφέρει ως «οι υποτελείς κοινωνικές ομάδες», ή τις λαϊκές τάξεις με την πιο ευρεία έννοια, δηλαδή όλες τις ομάδες ή τάξεις τις οποίες καταπιέζει και εκμεταλλεύεται η τρέχουσα οργάνωση της κοινωνίας. Καθώς εξελίσσει αυτή τη γραμμή έρευνας ο Γκράμσι ολοένα και περισσότερο υπογραμμίζει ότι η ηγεμονία ως σχέδιο περιλαμβάνει κάτι που θυμίζει τις πιο αυστηρές μορφές της σύγχρονης επιστημονικής πειραματικής πρακτικής. Η ηγεμονία, έτσι, αντιπροσωπεύει ένα ερευνητικό σχέδιο για τη δημιουργία μιας νέας προλεταριακής γνώσης. Οι δρώντες πολιτικοί φορείς που επιδιώκουν να οικοδομήσουν μια ηγεμονική πρακτική πρέπει συνεχώς να κάνουν προτάσεις, να τις δοκιμάζουν στην πράξη, να τις διορθώνουν και τις αναθεωρούν και να δοκιμάζουν ξανά τις τροποποιημένες θέσεις τους σε χειροπιαστούς πολιτικούς αγώνες. Αυτή η διαδικασία οδηγεί σε μια συνεχή διαλεκτική ανταλλαγή και αλληλεπίδραση ανάμεσα στην πολιτική συγκυρία και τις προσπάθειες να τη μετασχηματίσουν και, που είναι ακόμη πιο κρίσιμο, ανάμεσα στους ηγέτες ενός πολιτικού κινήματος και αυτούς που συμμετέχουν σε αυτό. Ένα τέτοιο επεκτεινόμενο πολιτικό σχέδιο συμπυκνώνεται για τον Γκράμσι στη σύλληψή του για ένα νέο είδος πολιτικού κόμματος: το «σύγχρονο Ηγεμόνα», ως μια ενεργητική αναμέτρηση με τον κόσμο, με σκοπό τον μετασχηματισμό του και, ως ένα παιδαγωγικό εργαστήρι για την ανάπτυξη νέων μορφών μιας δημοκρατικής και χειραφετητικής πολιτικής πρακτικής. Ο «σύγχρονος Ηγεμόνας» για τον Γκράμσι είναι η μορφή της πολιτικής ενός διαρκούς Ενιαίου Μετώπου των λαϊκών τάξεων, στο οποίο η ενότητα επιτυγχάνεται ενεργητικά μέσα στον αγώνα, ακόμη – και ιδίως – σε παραγωγικές συγκρούσεις. Σήμερα, η ηγεμονία ως ένα πολιτικό σχέδιο σημαίνει να εργαστούμε προς το Ενιαίο Μέτωπο αυτών που το κίνημα Occupy εμπνευσμένα ονόμασε το 99%, αναγνωρίζοντας ότι η μόνη ιστορικά παραγωγική μορφή πολιτικής είναι μια μαζική πολιτική ικανή να στρατεύσει και να οδηγήσει στην πολιτική δράση πλατιά στρώματα των λαϊκών τάξεων.
Όμως, ο Γκράμσι προχώρησε παραπέρα και υποστήριξε ότι δεν είναι αρκετό να σκεφτόμαστε την ηγεσία γενικά ούτε να σκεφτόμαστε το πολιτικό σχέδιο με αφηρημένους όρους. Αντίθετα, είναι να αναγκαίο να φτιάξουμε τους συγκεκριμένους θεσμούς ενός ηγεμονικού σχεδίου. Αυτό είναι το τρίτο κεντρικό στοιχείο της έννοιας της ηγεμονίας. Για τον Γκράμσι αυθεντική πολιτική ηγεσία σημαίνει την ανάληψη της ευθύνης να σφυρηλατήσουμε θεσμούς που είναι ικανοί να συμπυκνώνουν και να εκφράζουν ένα πολιτικό σχέδιο σε όλα τα επίπεδα της καθημερινής ζωής και σε μαζική βάση. Αυτή η οπτική συμπεριλάμβανε την παραπέρα ανάπτυξη της έννοιας της ηγεμονίας που ο Γκράμσι είχε κληρονομήσει από τις συζητήσεις στη Ρωσία και τη μετάφρασή της στη δική του νέα έννοια του «ηγεμονικού μηχανισμού». Με αυτή τη στρατηγικά αποφασιστική έννοια, ο Γκράμσι αναφέρεται σε μια σειρά από δομημένους θεσμούς και οργανωτικές μορφές που μπορούν να επιτρέψουν σε μια κοινωνική τάξη που έχει εμπιστοσύνη στο εφικτό των αιτημάτων και των αξιών της να προσφέρει ευκαιρίες για δημοκρατική συμμετοχή στο σχέδιό της σε όλο το εύρος της κοινωνίας. Αυτό πρέπει να περιλαμβάνει όχι απλώς εμφανώς πολιτικές μορφές όπως είναι π.χ. ένα εκλογικό πρόγραμμα, αλλά ακόμη και την άρθρωση αυτών των αιτημάτων με το πλήρες φάσμα της κοινωνικής ζωής, από την καθημερινή ταξική πάλη στην παραγωγή, μέχρι τις πολιτιστικές πρακτικές που μας κρατάνε και δίνουν νόημα στη ζωή, στις μικρές ανώνυμες πράξης φιλοξενίας προς τον ξένο που συνιστούν την πιο ευγενική παράδοση του διεθνούς εργατικού κινήματος. Μέσα από τις ιστορικές μελέτες του ο Γκράμσι είχε παρατηρήσει τους σύνθετους τρόπους με τους οποίους η αστική τάξη αναδύθηκε από την υποτελή συνθήκη της στη φεουδαρχία, για να γίνει μια κοινωνική ομάδα ικανή να προσφέρει ηγεσία στην κοινωνία ως σύνολο, δημιουργώντας τις νέες μορφές μέσω των οποίων έγινε ικανή να κερδίσει στο δικό της σκοπό και αίτημα πολλές άλλες κοινωνικές ομάδες που ήταν αποκλεισμένες από προηγούμενες μορφές κατανομής της εξουσίας. Ο Γκράμσι είδε αυτή την ιστορική διαμόρφωση ενός αστικού ηγεμονικού μηχανισμού σε πρωτοβουλίες όπως ήταν οι εφημερίδες, οι εκδοτικοί οίκοι, οι εκπαιδευτικοί θεσμοί, τα κοινωνικά σωματεία, οι αθλητικές ομάδες και τα πολιτιστικά δίκτυα, κοντολογίς τη μεγάλη ποικιλία των δραστηριοτήτων που δομούν και οργανώνουν τις σύγχρονες κοινωνίες στην συνθετότητά τους «ως μια οργάνωση – από τα πάνω – ενώσεων – από τα κάτω». Το ερώτημα που έθεσε ο Γκράμσι ήταν πώς μπορούμε συγκεκριμένα να στοχαστούμε τη διαμόρφωση ενός εναλλακτικού δικτύου προλεταριακών ηγεμονικών μηχανισμών, που δεν θα είναι αφιερωμένοι στην υποστήριξη της τρέχουσας οργάνωσης της κοινωνίας με τις ανισότητές της, αλλά αντίθετα θα άνοιγαν το δρόμο προς την κατάργηση των εκμεταλλευτικών και καταπιεστικών κοινωνικών σχέσεων. Με άλλα λόγια, τα λόγια των δικών μας καιρών, πώς μπορεί ένας άλλος κόσμος να είναι όχι μόνο δυνατός αλλά και εφικτός; Ποιοι είναι οι θεσμοί που απαιτούνται όχι μόνο για να αντισταθούμε τώρα στην κυρίαρχη τάξη πραγμάτων ελπίζοντας να την επαναστατικοποιήσουμε αύριο, αλλά και για πραγματώσουμε μια θεμελιώδη αναδιοργάνωση των κοινωνιών μας, σε μια διαδικασία διαρκούς επανάστασης που πρέπει να αρχίσει ήδη από σήμερα; Σήμερα η διαμόρφωση ενός ηγεμονικού μηχανισμού σημαίνει να οικοδομήσουμε μια τέτοια ισχυρή σύνθεση του πολιτικού, του κοινωνικού, του πολιτιστικού και του οικονομικού, έτσι που κάθε στοιχείο της πολιτικής μας πρακτικής να ενισχύει και τα υποστηρίζει τα υπόλοιπα.
Καθώς ο Γκράμσι αναπτύσσει αυτή την ανάλυση των θεσμικών μορφών προηγούμενων και πιθανών μελλοντικών μορφών ηγεμονίας, η έννοια της ηγεμονίας του εργατικού κινήματος – το τέταρτο θεμελιώδες στοιχείο της ολοκληρωμένης έννοιας της ηγεμονίας – παρέμεινε η θεμελιώδης προοπτική του. Όντως, καθώς οι έρευνές του προχωρούν, επιχειρηματολογεί όλο και πιο επιτακτικά υπέρ της ηγεμονίας του εργατικού κινήματος. Με άλλα λόγια, για τον Γκράμσι δεν ήταν αρκετό να οικοδομήσουμε ένα σχέδιο ηγεμονικής ηγεσίας που να αποτυπώνεται στους συγκεκριμένους θεσμούς ενός ηγεμονικού μηχανισμού. Έπρεπε ακόμη αυτό να είναι ριζωμένο μέσα στον κόσμο της εργασίας. Γιατί το έκανε αυτό; Σε όλες τις έρευνές του ο Γκράμσι συνέχεια σημειώνει ότι ο νεωτερικός κόσμος, με όλες τις νέες μορφές ελευθερίας και ανελευθερίας, διακρίνεται θεμελιωδώς από όλους τους άλλους προηγούμενους κοινωνικούς σχηματισμούς επειδή είναι μια οργάνωση για την παραγωγή, συσσώρευση και επέκταση τεραστίων ποσοτήτων κοινωνικού πλούτου και νέων μορφών κοινωνικού πλούτου. Το πιο κρίσιμο είναι ότι ο Γκράμσι υπογραμμίζει τον αποφασιστικό ρόλο που η εργασία παίζει σε αυτή την οργάνωση. Δεν είναι απλώς ένα στοιχείο ή ένα συστατικό μέρος, ούτε απλώς η δραστηριότητα μιας τάξης ή μιας μερίδας τάξης (της υποτιθέμενα «παραδοσιακής» βιομηχανικής εργατικής τάξης του φορντισμού). Αντίθετα, η εργασία για τον Γκράμσι, όπως και για τον Μαρξ, είναι μια κοινωνική σχέση που καθορίζει – και επικαθορίζεται από – όλες τις άλλες κοινωνικές σχέσεις στις κοινωνίες μας. Επομένως, η εργασία, φαντάζει στον Γκράμσι ως ένα από τα κεντρικά κομβικά σημεία στα οποία συμπυκνώνονται και εκφράζονται οι δομές και οι αντιφάσεις της σύγχρονης κοινωνίας. Η σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία, από τις καθημερινές δραστηριότητες που αποτελούν το «περιεχόμενό» της, στις κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις επιβολής που επιδιώκουν να λειτουργήσουν ως η «μορφή» τους, είναι αφιερωμένη στη συσσώρευση κεφαλαίου μέσω της ιδιωτικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής από μία τάξη, δηλαδή την πετυχημένη διεκδίκηση από την αστική τάξη του νομικού δικαιώματος να προσπορίζεται την υπεραξία που παράγεται μέσα στην χαρακτηριστική «άνιση ισότητα» της σχέσης ανάμεσα σε μισθωτή εργασία και κεφάλαιο. Οποιοδήποτε κίνημα θέλει να μετασχηματίσει αυτή την κοινωνία πρέπει να αναμετρηθεί με αυτή την θεμελιώδη οργανωτική αρχή. Κατά πρώτον – και όχι σε τελική ανάλυση – πρέπει να αμφισβητήσει την κυριαρχία μιας μειοψηφικής τάξης, στη βάση των συμφερόντων όλων των άλλων τάξεων στην κοινωνία, με το να αντιμετωπίσει άμεσα και με αποφασιστικότητα, αυτό που στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο αναφέρεται ως το «ζήτημα της ιδιοκτησίας». Σήμερα, η ηγεμονία του κινήματος της εργατικής τάξης σημαίνει όχι μόνο τον αντινεοφιλελευθερισμό και τις πολιτικές της αντίθεσης στη λιτότητα, ούτε ακόμη μόνο μια πολιτική εθνικοποιήσεων σε ρήξη με την αγορά. Αυτό που θεμελιωδώς σημαίνει είναι να δώσουμε έμφαση στο ζήτημα της ιδιοκτησίας, να επιμείνουμε ότι μόνο μέσα από την αναδιοργάνωση του κόσμου της παραγωγής, στη βάση του ελέγχου και της ιδιοκτησίας από τους εργάτες, θα μπορέσουμε να προσφέρουμε εφικτές και διαρκείς λύσεις στις εγγενείς κρισιακές τάσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.
Πώς μπορούν αυτές οι οπτικές – η ηγεμονία ως ηγεσία, η ηγεμονία ως σχέδιο, η ηγεμονία ως συγκεκριμένοι θεσμοί και η ηγεμονία του εργατικού κινήματος – να επιτρέψουν να αναμετρηθούμε με την τρέχουσα κρίση; Όπως έχουν δείξει τα διεθνή γεγονότα των τελευταίων χρόνων, οι κοινωνίες μας παραμένουν θεμελιωδώς στηριγμένες στη συσσώρευση του κεφαλαίου και κατά συνέπεια στην εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης. Οι ρίζες της τρέχουσας κρίσης δεν είναι μόνο οι αποτυχίες του νεοφιλελευθερισμού και των διεφθαρμένων εθνικών και διεθνών θεσμών του, αλλά μια περισσότερο θεμελιώδης αντίφαση της διαίρεσης του σύγχρονου κόσμου σε μια κοινωνική και οικονομική επικράτεια από τη μια και μια πολιτική επικράτεια από την άλλη, μια ανισορροπία στις μορφές της ισότητας, ή μια ισότητα που τείνει να είναι «άνιση». Αυτοί που έχουν ιδιοκτησία, προσπορίζονται πλούτο και αποφασίζουν. Αυτοί που εργάζονται παραμένουν αποκλεισμένοι από τις διαδικασίες απόφασης και διαβούλευσης για τις κοινές χρήσεις του πλούτου που η δική τους εργασία παρήγαγε. Η έμφαση του Γκράμσι σε ένα συγκεκριμένο ηγεμονικό σχέδιο και μηχανισμό του εργατικού κινήματος μας δίνει έναν τρόπο να απαντήσουμε όχι μόνο στα άμεσα γεγονότα της τρέχουσας κρίσης, αλλά και ακόμη στην πιο θεμελιώδη κρίση που είναι η ίδια η δομούσα αρχή των κοινωνιών μας, μια αρχή που εξακολουθεί να παράγει κρίσεις, επειδή ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής είναι ο ίδιος μια κοινωνικοπολιτική μορφή σε κρίση.
Αυτό που χρειαζόμαστε σήμερα δεν είναι απλώς πειστικά εκλογικά προγράμματα, όσο σημαντικά και εάν είναι για να κινητοποιηθούν οι μάζες στην πολιτική δράση, αλλά ένα ηγεμονικό σχέδιο του εργατικού κινήματος που να απαντά στα θεμελιώδη αίτια αυτής της κρίσης. Αυτό σημαίνει να αναπτύξουμε ένα σχέδιο για ένα εναλλακτικό σύστημα οργάνωσης της παραγωγής και αναπαραγωγής: την ενεργό κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής μέσα από κατάληψη και κατάσχεση των κεντρικών παραγωγικών μονάδων από εργατικά συμβούλια και συνεταιρισμούς και στη συνέχεια την υπεράσπισή τους. Σημαίνει ένα σχέδιο για την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών προς το συμφέρον της μεγάλης πλειοψηφίας της κοινωνίας: την εθνικοποίηση υπό εργατικό έλεγχο των κέντρων παραγωγής και διανομής του κοινωνικού πλούτου στις κοινωνίες μας, συμπεριλαμβανομένου του τραπεζικού συστήματος. Σημαίνει να δείξουμε πώς τέτοιες προτάσεις μπορούν με έναν απτό τρόπο να απαντήσουν και να επιλύσουν στα θεμελιώδη προβλήματα που αντιμετωπίζει η μεγάλη πλειοψηφία της κοινωνίας: την ανάδειξη της αλληλεγγύης στη θεμελιώδη οργανωτική αρχή μιας νέας κοινωνίας. Με άλλα λόγια, σημαίνει ένα σχέδιο που υλοποιείται «από τα κάτω», από την οπτική αλλά και με τη συμμετοχή όλων όσοι σήμερα αποκλείονται από την τρέχουσα κατανομή της εξουσίας, την ενεργητική συμμετοχή του 99%, δηλαδή της σύγχρονης εργατικής τάξης στην πιο πλατιά έννοια.
Η βαθύτερη δομική κρίση των κοινωνιών μας δεν θα επιλυθεί από κινήματα απλής αντίστασης ή διαμαρτυρίας, όσο αποφασιστικά και εάν είναι για τη μακροπρόθεσμη επαναστατική διαδικασία. Τέτοια κινήματα είναι απλώς η αναγκαία βάση για να ξεκινήσουμε να πηγαίνουμε παραπέρα, προς την διαμόρφωση μιας άλλης μορφής κοινωνικής οργάνωσης. Η δύναμη της μεγάλης «διαλεκτικής αλυσίδας» της ηγεμονικής πολιτικής κατά τον Γκράμσι – από την ηγεσία στο σχέδιο στους θεσμούς στην εργατική τάξη και πίσω πάλι, με κάθε στοιχείο να ενισχύει τα υπόλοιπα – είναι το γεγονός ότι μας προσφέρει όχι μόνο έναν τρόπο να αντιδράσουμε στην τρέχουσα κρίση, αλλά και μας βοηθά να επικεντρώσουμε στις βαθύτερες προοπτικές που είναι αναγκαίες για αντιμετωπίσουμε τα αίτιά της. Το να αναπτύξουμε ένα ηγεμονικό σχέδιο και μηχανισμό του εργατικού κινήματος, ως μια νέα μορφή προλεταριακής ηγεσίας μέσα στην κοινωνία, είναι σήμερα το θεμελιώδες πολιτικό καθήκον για την προετοιμασία του επαναστατικού μετασχηματισμού – και η θεμελιώδης μορφή μέσα στην οποία μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την κρίση όχι μόνο του νεοφιλελευθερισμού αλλά και τη βαθύτερη καθημερινή κρίση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου